Jan Jamróz
Sierżant | |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Przebieg służby | |
Lata służby |
1926-1947 |
Siły zbrojne |
Wojsko Polskie (II RP) |
Jednostki |
4 Pułk Strzelców Podhalańskich |
Stanowiska |
Dowódca drużyny |
Główne wojny i bitwy | |
Późniejsza praca |
Gminna Spółdzielnia w Kętach |
Odznaczenia | |
Jan Jamróz (ur. 17 lutego 1905, zm. 23 marca 1962) - sierżant Armii Krajowej (AK) pseudonim "MACZUGA" dowódca drużyny dywersyjno-partyzanckiej Związku Walki Zbrojnej obwodu oświęcimskiego w Bielanach.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Syn Jana Jamroza i Katarzyny z Krupińskich. Urodzony w Bielanach 17 lutego 1905 roku. W 1917 roku ukończył 3 klasową Szkołę Powszechną w Bielanach. Pracował następnie w kopalni węgla kamiennego w Brzeszczach. W wieku 20 lat wstąpił w związek małżeński z Teresą z Mertów. W 1926 roku wcielony został do służby czynnej Wojska Polskiego w 4 pułku strzelców podhalańskich w Cieszynie. W 1928 roku przeniesiony został do rezerwy w stopniu plutonowego. W październiku 1938 roku razem ze swoim pułkiem brał udział w akcji zaolziańskiej. Ogłoszona w ostatnich dniach sierpnia 1939 roku mobilizacja uzupełniająca uniemożliwiła mu udział w walkach wojny obronnej.
Partyzancki pseudonim "Maczuga"[edytuj | edytuj kod]
Nie godząc się z realiami okupacyjnymi, zaangażował się czynnie w działalność konspiracyjną, podejmując współpracę z kpt. Janem Barcikiem „Sołą" i przyjmując partyzancki pseudonim „Maczuga". Wiosną 1940 roku objął dowództwo nad drużyną dywersyjno-partyzancką Związku Walki Zbrojnej obwodu oświęcimskiego, liczącą około 12 ludzi.
W wyniku rozbicia obwodu oświęcimskiego ZWZ/AK przez Gestapo w październiku 1942 roku drużyna Jamroza straciła sześciu żołnierzy. Po reorganizacji obwodu, wiosną 1943 roku awansowany został do stopnia sierżanta, obejmując jednocześnie stanowisko zastępcy dowódcy Zgrupowania Partyzanckiego „Sosienki"[1]. Wspólnie z kpt. Janem Wawrzyczkiem przyjmował przysięgę od partyzantów w sosnowym młodniku w Bielanach, od którego oddział przyjął swoją nazwę. Po dokonaniu podziału zgrupowania na kompanie, „Maczuga" objął dowództwo nad pierwszą z nich, pełniąc nadal funkcję zastępcy dowódcy oddziału. Po kolejnej reorganizacji stanął na czele 3 „oświęcimskiej" kompanii OP „Sosienki". Pracując w rodzinnej miejscowości u jednego z niemieckich gospodarzy nazwiskiem Cerkwas, bez wzbudzania podejrzeń w czasie prac gospodarskich organizował bunkry i ziemianki leśne oraz schrony w specjalnie spreparowanych w tym celu stertach słomy. W tych melinach znajdowali schronienie zarówno więźniowie-uciekinierzy z obozu Auschwitz, jak i zagrożeni dekonspiracją partyzanci. Jan organizował także przerzut osób do Generalnej Guberni oraz do innych oddziałów partyzanckich. W działalność konspiracyjną zaangażował całą rodzinę, przenosząc do domu iście wojskowy dryl. Swój dom i zabudowania gospodarcze przeznaczył na miejsce czasowego przechowywania wycieńczonych więźniów i tzw. lotnego sztabu OP „Sosienki". Brał udział w wielu akcjach partyzanckich, a jego podoficerskie doświadczenie było wysoko cenione przez kpt. Wawrzyczka. Zagrożony dekonspiracją i aresztowaniem, pod koniec 1944 roku opuścił Bielany, przenosząc się do innego oddziału, operującego w rejonie Kocierza, Międzybrodzia i Wielkiej Puszczy (OP AK „Garbnik"), gdzie doczekał końca wojny.
Aresztowanie i powrót do konspiracji[edytuj | edytuj kod]
Po powrocie do Bielan wstąpił do odradzającego się pod kierownictwem Stanisława Mikołajczyka Polskiego Stronnictwa Ludowego. W kwietniu 1945 roku został zatrzymany przez NKWD wraz z innymi mieszkańcami Bielan i przewieziony do aresztu w Dziedzicach. Zwolniony, przeszedł znowu do konspiracji kiedy Urząd Bezpieczeństwa (UB) zaczął interesować się jego wojenną działalnością. Bezpieka rozpoczęła wówczas inwigilowanie rodziny Jana Jamroza. Funkcjonariusze UB razem z lokalnymi działaczami partyjnymi nachodzili dom „Maczugi", stosując nawet w stosunku do członków jego rodziny formy aresztu domowego, licząc na jego schwytanie.
Jan skutecznie unikał aresztowania przez 3 lata, ukrywając się początkowo w Dusznikach-Zdroju, a po powrocie w piwnicy domu u Jedlińskich lub w schowku, który wielokrotnie w okresie okupacji ratował życie partyzantom „Sosienek" i więźniom obozu. Kierując się doświadczeniem konspiracyjnym nigdy na noc nie pozostawał w domu.
Działał w grupie Franciszka Ruska, która wchodziła w skład zgrupowania Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ) kapitana Henryka Flamego "Bartka".
Nowy Początek[edytuj | edytuj kod]
Ujawnił się 11 marca 1947 roku. Urząd Bezpieczeństwa nie przestał jednak interesować się jego osobą, nadal stosując obserwację przez podstawione osoby. Jan otrzymał pracę w Gminnej Spółdzielni w Kętach, gdzie pozostawał pod stałym nadzorem działaczy partyjnych.
Zmarł 23 marca 1962 roku. Pochowany na cmentarzu komunalnym w Bielanach (S2/R12/N19).
Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
W dniu 11 listopada 2008 roku (46 l.p.ś.) decyzją prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego, odznaczony został pośmiertnie Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski[2]. Odznaczenie na ręce jego dzieci przekazał minister Paweł Kowal[3].
Wskrzeszanie pamięci[edytuj | edytuj kod]
W hołdzie żołnierzom Armii Krajowej oddziału "Sosienki" postawiono pomnik, którego inauguracja miała miejsce 27 września 2006 na Placu Świętego Macieja 8 w Bielanach[4].
Historia i pamięć tego oddziału AK były opisywane wielokrotnie przez Kronikę Beskidzką[5].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Świadkowie historii - Żołnierze Oddziału AK "SOSIENKI" [online], Stowarzyszenie Auschwitz Memento (pol.).
- ↑ M.P. z 2009 r. nr 27, poz. 369.
- ↑ Doceniony po latach, "Tygodnik Małopolski - Oświęcimskie", 14 listopada 2008 (pol.)
- ↑ Marcin Dziubek, Dlaczego należy pamiętać o oddziale Armii Krajowej "Sosienki"? [online], Stowarzyszenie Auschwitz Memento, 30 czerwca 2023 (pol.).
- ↑ Wojciech Małysz , Jak „Kronika” wskrzeszała „Sosienki” [online], Kronika Beskidzka, 23 września 2018 (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Marcin Dziubek , Jamróz Jan sierż. Biografia [online], Stowarzyszenie Auschwitz Memento (pol.).
- Marcin Dziubek , Niezłomni z oddziału "Sosienki": Armia Krajowa wokół KL Auschwitz : Nowe Spojrzenie, Wydanie I, Oświęcim ; Kraków: Stowarzyszenie Auschwitz Memento : Wydawnictwo Rudy Kot, 2016, ISBN 978-83-945754-0-3, OCLC on1005936388 [dostęp 2024-04-09] (pol.).
- Inspektorat bielski ZWZ-AK w latach 1939-45 [online], Izba Regionalna w Czechowicach-Dziedzicach, s. 22, oai:www.sbc.org.pl:449222 (pol.), Śląska Biblioteka Cyfrowa.
- Ryszard Kaczmarek , Górny Śląsk podczas II wojny światowej : między utopią niemieckiej wspólnoty narodowej a rzeczywistością okupacji na terenach wcielonych do Trzeciej Rzeszy., Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2006, s. 368, oai:www.sbc.org.pl:73075 (pol.), Śląska Biblioteka Cyfrowa.
- Kazimierz Rola-Sadkowski , Pamiętnik Historyczny Bojowników o Niepodległość Śląska Zaolzańskiego : zawiera 5.000 odznaczonych uczestników walk o Ziemię Piastowską, Cieszyn: nakł. własnym, 1938, s. 69, 72, oai:www.sbc.org.pl:11705 (pol.), Śląska Biblioteka Cyfrowa.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Chronił tych, którzy uciekli z Auschwitz. Jan Jamróz [online], wydarzenia.interia.pl, 24 października 2021 (pol.).
- Marek Szafrański , Pomoc mieszkańców Oświęcimia dla więźniów KL Auschwitz [online], Polska Agencja Prasowa (PAP), dzieje.pl, 25 stycznia 2010 (pol.).
- Niezłomni. Pod drutami Auschwitz w serwisie YouTube (zwiastun).
- Podoficerowie II Rzeczypospolitej
- Żołnierze 4 Pułku Strzelców Podhalańskich
- Członkowie Związku Walki Zbrojnej
- Dowódcy zgrupowań partyzanckich Armii Krajowej
- Dowódcy oddziałów partyzanckich Armii Krajowej
- Żołnierze Oddziału Armii Krajowej "Sosienki"
- Żołnierze Narodowych Sił Zbrojnych
- Amnestionowani przez władze komunistyczne w Polsce w 1947
- Odznaczeni Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (III Rzeczpospolita)
- Ludzie związani z Oświęcimiem
- Urodzeni w 1905
- Zmarli w 1962